XUYÊN KHUNG
– Tên khoa học: rhizoma chuanxiong.
– Bộ phận dùng: thân rễ phơi khô của cây xuyên khung ligusticum chuanxiong
hort; thuộc họ hoa tán.
– Tính vị quy kinh: ấm, cay; quy kinh can, kinh đởm, kinh tâm bào.
– Tác dụng: hoạt huyết hành khí, khứ phong chỉ thống.
– Chỉ định:
+ Điều trị chứng đau do huyết ứ khí trệ:
. Điều trị phụ nữ kinh nguyệt không đều, đau bụng sau đẻ thì thường dùng
cùng với đương quy, đào nhân, hương phụ.
. Điều trị bế kinh, đau bụng kinh thì thường dùng cùng với xích thược, đào
ngân (như bài Huyết phủ trục ứ thang); nếu hàn ngưng huyết ứ thì thường dùng
cùng với quế nhục, đương quy (như bài ôn kinh thang).
. Điều trị can uất khí trệ gây đau tức vùng ngực trước tim thì thường dùng
cùng đan sâm, quế chi, đàn hương.
. Điều trị chứng tâm mạch ứ trệ gây đau tức vùng trước ngực thì thường
dùng cùng đan sâm, quế chi, đàm hương.
+ Điều trị chứng đau đầu (bất kể nguyên nhân là do phong hàn, phong thấp,
phong nhiệt, huyết hư, huyết ứ) đều có thể dùng.
+ Điều trị phong thấp tý chứng gây tứ chi tê nhức và đau: xuyên khung có tác
dụng khứ phong, hoạt huyết, chỉ thống nên thường dùng với độc hoạt, quế chi,
phòng phòng.
Gần đây, người ta còn dùng xuyên khung để điều trị chứng thiếu máu não cấp
tính, đau thần kinh tam thoa, thần kinh toạ.
– Liều dùng:3-10g/ngày.
– Chú ý: thân trọng dùng khi âm hư hoả vượng, ra nhiều mồ hôi, kinh nguyệt
quá nhiều.
– Tác dụng dược lý: ức chế co cơ trơn thành mạch, giãn động mạch vành, tăng
lưu lượng tuần hoàn vành, cải thiện thiếu máu cơ tim, giảm thấp tiêu hao oxy cơ
tim, tăng tuần hoàn não và chi thể, giảm thấp trở trệ tuần hoàn ngoại vi, giảm hoạt
tính hoạt động bề mặt tiểu cầu, ức chế tụ tập tiểu cầu, dự phòng hình thành cục
máu đông. Thực nghiệm cô lập tử cung thỏ cho thấy thuốc có tác dụng tăng cường
co thắt. Thực nghiệm trên động vật cho thấy thuốc có tác dụng trấn tĩnh, giảm
huyết áp, giảm sự thiếu hụt vitamin E, nâng cao globulin và tế bào lymphoT.
Ngoài ra thuốc còn có tác dụng ức chế trực khuẩn đại tràng, trực khuẩn mủ
xanh, trực khuẩn thương hàn và phó thương hàn.
