THANH TƯƠNG TỬ (青葙子)
QUYẾT MINH TỬ (决明子)
Công hiệu khác nhau
Thanh tương tử cùng quyết minh tử đều là những vị thuốc có công dụng thanh can,làm sáng mắt, là thuốc trong khoa mắt thường dùng đến. Nhưng thanh tương tử đắng, hàn thanh tả can kinh thực hỏa, tán được phong nhiệt trong huyết mạnh thuộc quyết âm kinh, thanh can, minh mục, thoái ế. Công dụng tả can hỏa thì không bằng quyết minh tử, nó chỉ chữa bệnh ở gan. Quyết minh tử ngọt, đắng, mặn, hàn có công dụng bình can, giáng hỏa, kiêm ích thận âm, tiết nhiệt thông tiện, lại lực bạc, khí phù, nên tán được phong nhiệt. Dùng cho can và thận. Trị can nhiệt thì cũng hay như thanh tương tử.
Chủ trị khác nhau
1. Thanh tương tủ trị mắt đỏ, có mủ
Quyết minh tử chủ trị mắt mờ, tối
Thanh tương tử đắng, hàn, chuyên nhập can kinh thanh can, minh mục, thoái ế. Dùng chữa can nhiệt làm cho mắt đỏ, sưng, đau có nhử, có màng che. Như “Chứng trị chuẩn thăng” bài thanh tương tử hoàn gồm có thanh tương tử, lan thực, chỉ xác, sao đại hoàng, cúc hoa, chích cam thảo, thảo quyết minh, hoàng liên, xung úy tử, tế tân, ma hoàng, sa tiền tử, mật cá chép, mật gà, linh dương giác. Trị can tâm nhiệt độc, như che kín cả lòng đen. Nó chuyên chữa các bệnh nội khoa về mắt.
Quyết minh tử bình can, giáng hỏa kiêm ích thận âm. Cho nên không những nó vào can kinh chữa thực hỏa gây nên mắt đỏ sưng đau mắt có nhử mà còn dùng cho can thận bất túc hư thực mâu thuẫn làm cho mắt tối lại, mắt mờ đi. Như “Thanh huệ kinh phương” (quyết minh tử, mạn kinh tử, dùng rượu chưng khô, tán mạt, bổ gan, chữa mắt, trù án làm sưng mắt. “Ngân hải tinh vi” dùng quyết minh tử phối hợp với cúc hoa, phòng phong, sa tiền tử, xuyên khung, tế tân, chi tử nhân, huyền sâm, mạn kinh tử, phục linh, sơn thù du, sinh đại hoàng đều tán mạt. Trị bệnh mắt nhìn thấy những hoa đèn mà không tan đi được.
2. Thanh tương tử tả can kinh thực hỏa quyết minh tử lại chủ trị hư thực phức tạp làm cho mắt mờ, tối đau
Thanh tương tử chuyên trị đầu phong thống. Dùng nó chữa phong thống. Như “Phúc kiến trung thảo dược” dùng thanh tương tử từ 15 đến 30 khắc sắc nước uống trị bệnh nhức đầu, cảm phong.
Quyết minh tử tả can kinh thực hỏa, trị đầu phong thống, lại ích can thận. Cho nên cũng dùng chữa chứng bệnh đầu thống, gốc hư, ngọn thực, váng đầu. Như “Giang tây thảo dược” trị cao huyết áp, dùng quyết minh tử sao vàng sắc nước uống thay nước chè. Bài Định phong bỉnh can phương gồm có thiên ma, xuyên khung, hoàng cầm, quyết minh tử, sung uất tử, hy thiêm thảo để chữa cao huyết áp, nhức đầu, đầu choáng váng.
3. Thanh tương tử tán đồng
Quyết minh từ thông tiện
Thanh tương tử có công dụng tán đồng tử. Phong hỏa vào can kinh làm cho đồng tử (con ngươi) co lại nhỏ đi, dùng thanh tương tử (một vị cũng được) uống làm giãn đồng tử thì khỏi.
Quyết minh tử nhuận tràng thông tiện, dùng chữa ruột táo tiện bí dùng một vị quyết minh tử cũng chữa được. Cũng có thể phối hợp với các vị khác nhuận tràng thông tiện như úc lý nhân, hỏa ma nhân.
Đặc thù sử dụng khác nhau
Thanh tương tử là thuốc giữ sức khỏe cho người già. Như “Bản thảo cương mục” theo ngụy lược nói rằng: có Thanh Ngưu tiên sinh thường xuyên dùng thanh tương tử hoàn, đã sống hơn 100 tuổi mà vẫn khỏe mạnh như người năm sáu mươi tuổi. “Tổ trầm
lương phương” trị bệnh dùng quyết minh tử không kể nhiều ít, tán mạt gia thủy ngân phấn cũng tán nhỏ, trước hết hay cọ sát vào chỗ bệnh thật kỹ rồi sau lấy thuốc bôi vào.”Giang tây thảo dược” trị tiểu nhi cam tích. Dùng thảo quyết minh 3 đồng nghiền nhỏ, lấy một bộ gan gà giã nát cho một tí rượu trắng, điều hòa thành bánh, rồi sấy chín để chữa.
